<-PollName->
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
???????: پویان | 
سه شنبه 30 فروردين 1390
اسهال در کودکان و مراقبت های پرستاری
سلام دوستان خوشحالم که تونستم بهد مدتها یه فعالیت کوچیکی داشته باشم امیدوارم خوب باشه موفق و سربلند باشید
کارکرد طبیعی روده :
جذب وترشح مایعات در روده : روزانه به طور متوسط 9 لیتر مایع وارد دستگاه گوارش می شود: 2لیتر از طریق خوراکی ، 1لیتر به صورت بزاق ، 2 لیتر به صورت شیره معده و4 لیتر به صورت ترشحات صفراوی، پانکراس و روده باریک است. در هنگام عبور از روده باریک، 4-5 لیتر مایع در ژوژنوم و 3-4 لیتر در ایلئوم بازجذب می شود . بنابراین حدودا 1لیتر از مایع باقی مانده وارد کولون می شود ودر آنجا نیز 800 میلی لیتر مایع قبل از ورود به رکتوم ودفع ف بازجذب می شود. به هر حال ، میزان معمول مایع دفع شده در مدفوع حدود 200 میلی لیتر در روز است .
در روده باریک باز جذب آب به دنبال بازجذب فعال وغیر فعال یون سدیم ومواد غذایی است . د مکانیسم های هم انتقالی برای یون سدیم ومودا مغذی بستگی به گرادیان غلظتی سدی م در دو طرف غشای رأسی سلولهای مخاطی روده باریک رارد. مهمترین این مکانیسم هااز لحاظ باالینی ، هم انتقالی یون سدیم – گلوگز در روده باریک است . جذب گلوگز بایان مکانیسم موجب تجمع آن در سلولهای اپی تلیال مخاط روده باریک می شود وبه دنبال آن گلوکز از طریق یک مکانیسم تسهیل شده از غشای سلولهای اپی تلیال عبور میکند. جذب سدیم همچنین جذب کلر را از طریق مسیر های بین سلولی تسهیل می کند . جذب آب به صورت غیر فعال برای حفظ اسمولالیته در فضای بین سلولی صورت می گیرد . از آنجا که در اکثر بیماران اسهالی ، مکانسم هم انتقالی سدیم- گلوگز دست نخورده باقی می ماند ، تجویزمحلول قندی نمکی از لحاظ بالینی برای در مان اسهال وکم آبی، صرف نظر از علت آن مفید است. علاوه بر اعمال جذبی ، روده وظایف ترشحی نیز دارد: یون کلر از طریق مکانیسم الکترو ژ نیک ترشح می شود ویونهای سدیم وپتایسم وآب نیز به طورغیر فعال از اتصالات بین سلولی جریان می یابد .
اعمال کولون :
همانند روده باریک در کولون هم مکانیسم جذبی برای سدیم وجوددارد. جذب سدیم عمدتاً الکترو ژنیک است به این صورت که جذب آن در روده بزرگ با تعویض کاتیون همراه نیست. سدیم از طریق کاناهایی در غشای رأسی سلولهای اپی تلیال وارد این سلولها می شود . تعدادی از میانجی های عصبی وغیر عصبی، انتقال یونی وحرکات کولون را کنترل می کنند ولی مکانیسم دقیق آن هنوز شناخته نشده است . اعصاب پاراسمپاتیک سبب تحریک انقباضات دودی وترشح الکترولیتها می شود . قوسهای رفلکسی موضعی در دستگاه عصبی
خودکار روده ای و پاسخهای انقباضی داخل ماهیچه های صاف کولوون نیز در عمل تنظیمی نقش دارند . (1. ص45) .
اجابت مزاج:
رفلکس دفعی ، با اتساع حاد رکتوم شروع می شود که موجب شل شدن نسبی وگذرای اسفنگتر داخلی مقعد از طریق اعصاب پارا سمپاتیک می گردد. همزمان با انقباضات رکتوم وسیگموئید که موجب افزایش فشار داخل رکتوم می شود؛ زاویه رکتوسیگموئید که بر اثر انقباضات ماهیچه ای پور پوبورکتالیس ایجاد شده است ومانند حلقه ای دور محل پیوستگاه آنورکتال را فرا گرفته است ، محو می شود . انقباض اسفنگتر خارجی مقعد که حداقل شامل سه لایه ماهیچه مخطط احاطه کننده مجرای مقعدی است وتوسط عصب پودندال عصب دهی می شود ، اجابت مزاج را تا زمان قابل قبولی از نظر اجتماع به تأخیر می اندازد. شل شدن همزمان اسفنگتر های داخلی وخارجی مقعد ؛ به مدفوع اجازه خروج می دهد که این امر با افزایش فشار داخل شکمی بر اثر مانور والسالوا بیشتر می شود . (1ص46).
اسهال:
در کشورهای توسعه یافته ف وزن طبیعی مدفوع در افراد بزرگسال کمتر از 200گرم در روزاست؛ آب، 60 تا85 درصد وزن مدفوع را تشکیل می دهد. تعداد دفعات طبیعی اجابت مزاج از 3بار در روز تا 3 بار در هفته است . عواملی که وزن وقوام مدفوع وتعداد دفعات اجابت مزاج را تحت تأثیر قرار می دهند، عبارتند از : فیبرهای موجود در رژیم غذایی، جنس ( وزن مدفوع روزانه در خانمها کمتر از آقایان است.)، داروهای مصرف شده، واحتمالا ورزش واسترس. (1ص46)
از ميان بيماري هاي عفوني مختلف، بيماري هاي اسهالي پس از عفونت هاي حاد دستگاه شايع ترين علت مرگ و مير كودكان زير 5 سال هستد. اگر چه در كشورهاي در حال توسعه بررسي هاي دقيق چنداني روي اين بيماري انجام نشده است، به نظر مي رسد كه بيماري هاي اسهالي و مشكلات ناشي از آن در اين مناطق بيش از حد انتظار باشد، لذا مرور جمع بررسي هاي انجام شده در ايران، در مشخص ساختن پاتوژن هاي شايع ايجاد كننده اسهال و
در نتيجه كنترل و پيش گيري از اين بيماري، نقش مهمي ايفا مي كند. بررسی های انجام شده ونتایج حاصل ازآن نشان می دهدالگوی پاتوژن های اصلی ایجاد کننده اسهال در کشورما، با بسیاری از کشور های در حال توسعه متفاوت است.در ایران اشر یشیا کولی به عنوان شایعترین پاتوژن ایجاد کننده اسهال گزارش شده است، در حالی که در کشورهای توسعه یافته کامپیلو باکتر شایع ترین پاتوژن است.(2)
اسهال: تعریف← افزایش غیر طبیعی دفعات اجابت مزاج که معمولا با تغییر در قوام وحجم مدفوع همراه است که این تغییر به صورت افزایش مدفوع روزانه به بیش از 200 گرم وافزایش حجم آن به مقدار 300 سی سی به بالا در 24 ساعت است. همچنین بیمار افزایش غیر عادی در تعداد دفعات ومایع بودن مدفوع را نیز ذکر می کند.اسهال باید از اسهال کاذب یا افزایش دفع که به معنای افزایش تعداد دفعات اجابت مزاج بدون افزایش وزن مدفوع است، متمایز شود؛ این حالت در بیماران مبتلا سندرم روده تحریک پذیر، التهاب رکتوم یا پرکاری تیروئید دیده می شود. همچنین اسهال باید از بی اخیاری مدفوع که به معنای رها شدن غیر ارادی محتویات رکتوم است، متمایز شود. حالتی که مدفوع بیشتر حالت مایع دارد تا جامد، شایع تراست ومنعکس کننده کارکرد غیرعادی آنورکتوم یا ماهیچه های لگنی می باشد.
اسهال می تواند به دو صورت حاد ومزمن باشد: اگر اسهال کمتراز7تا 14 روزطول بکشد به آن حادواگربیش از 2تا 3 هفته طول بکشد، به آن مزمن می گویند.(1.ص 46)
اسهال حاد:
اسهال حاد عبارت است از اجابت مزاج شل، آبكي، به دفعات زياد. اسهال يك علامت است نه يك بيماري. اسهال ساده در تمام گروه‌هاي سني شايع است.
علايم شايع:
درد شكمي همراه با دل پيچه
اجابت مزاج شل و آبكي
گاهي ناتواني در كنترل اجابت مزاج
گاهي تب
علل:
علل متعددي وجود دارند، از جمله علل عفوني (ويروسي، انگلي، باكتريايي)
عوامل تشديد كننده بيماري :
ناراحتي عاطفي يا استرس حاد
مسموميت غذايي
بيماري كرون(آنتريت منطقه‌اي)
نشانگان‌هاي سوءجذب
بيماري يا تومور لوزالعمده (بدخيم يا خوش‌خيم)
ديورتيكوليت
غذاهاي مثل آلو يا حبوبات
سوء مصرف الكل
مصرف داروهايي مثل مسهل‌ها، داروهاي ضداسيد، آنتي‌بيوتيك‌ها، كينين، يا داروهاي ضدسرطان
آلرژي غذايي
اشعه درماني براي سرطان
بروز يك بيماري اخير
نشانگان روده تحريك‌پذير (كوليت عصبي) يا بيماري التهابي روده
محيط زندگي شلوغ
سركوب ايمني به علت بيماري يا داروها
مسافرت به كشورها ديگر
نوشيدن آب نهرها، چشمه‌ها، يا چاه‌ها كه تصفيه نشده‌اند
پيشگيري:
اگر اسهال مرتباً تكرار شود و بتوان علت آن را فهميد، درمان با اجتناب از علت اسهال مي‌تواند از تكرار اسهال جلوگيري كند.
حمله اسهال مي‌تواند گهگاه در هر كسي به علل بي‌اهميت بروز كند اما به زودي برطرف مي‌شود و اثر پايداري از آن بر جاي نمي‌ماند. غالب موارد اسهال حاد مدت‌كوتاهي طول مي‌كشند و جستجوي علت آنها ممكن است ضرورتي نداشته باشد.
از خوردن غذاهاي خام و نيم‌پزي مثل غذاهاي دريايي، غذاهاي بوفه‌اي يا
پيك‌نيكي كه چندين ساعت در بيرون رها شده‌اند، و غذاهايي كه فروشندگان دوره گرد مي‌فروشند خودداري كنيد.
عواقب مورد انتظار:
بهبود خود به خودي در عرض 48-24 ساعت
عوارض احتمالي:
كم آبي بدن در صورتي كه اسهال طول بكشد، خصوصاً در شيرخواران
درمان ومراقبت های پرستاری:
اصول کلی:
اقدامات تشخيصي ممكن است شامل بررسي آزمايشگاهي نمونه مدفوع باشد. گرفتن يك شرح حال دقيق و كامل در مورد علايم، زمان و مدت اسهال، شدت اسهال، و وضعيت سلامت عمومي بيمار مي‌تواند به تعيين علت اسهال كمك كند. اگر شواهدي دال بر وجود بيماري جدي وجود داشته باشد، امكان دارد آزمايشات بيشتري انجام شوند.
- اسهال يك علامت است. در صورت امكان، بيماري زمينه‌ساز اسهال بايد درمان شود.
- اگر فكر مي‌كنيد كه يك دارو باعث اسهال شده است، پيش از توقف مصرف آن با پزشكتان مشورت كنيد.
- اگر دل پيچه وجود دارد، روي شكم كمپرس داغ، شيشه آب داغ، يا صفحه گرم‌كننده الكتريكي بگذاريد.
- مايعات زياد بنوشيد. در موارد اسهال شديد ممكن است نياز به دادن آب و الكتروليت به صورت اورژانس وجود داشته باشد تا كم آبي جبران شود.
داروها:
در موارد خفيف مي‌توان از داروهايي مثل لوپراميد و پپتوبيسمول استفاده كرد.
امكان دارد ساير داروهاي ضداسهال تجويز شوند.
در صورت شناسايي يك انگل يا باكتري به خصوص به عنوان علت اسهال، امكان دارد آنتي‌بيوتيك تجويز شود.
فعاليت در زمان ابتلا به اين بيماري :
فعاليت در زمان ابتلا به اين بيماري خود را تا توقف اسهال كاهش دهيد.
رژيم غذايي:
اگر همراه اسهال تهوع وجود داشته باشد، تنها قطعات كوچك يخ بجويد.
اگر تهوع نداريد، تنها مايعات شفاف را به طور تدريجي بنوشيد تا زماني كه اسهال برطرف شود، مثل:
چاي، سوپ، يا ژلاتين.
از مصرف الكل، كافئين، شير و محصولات لبني خودداري كنيد.
پس از رفع علايم، غذاهاي نرم مثل غلات، برنج، تخم‌مرغ، و سيب‌زميني پخته شده، و نيز ماست به مدت 2-1 روز ميل كنيد.
دو تا سه روز پس از رفع اسهال، رژيم غذايي عادي خود را از سر گيريد. البته بهتر است از مصرف ميوه، الكل، و غذاهاي پر ادويه تا چند روز ديگر پرهيز كنيد
درچه شرايطي بايد به پزشك مراجعه نمود؟
اگر اسهال بيش از 48 ساعت طول بكشد.
-اگر مخاط، خون، يا كرم در مدفوع ظاهر شود.
- اگر تب به 3/38 درجه سانتيگراد يا بالاتر برسد.
- اگر درد شديدي در شكم يا راست روده به وجود آيد.
- اگر علايم كم آبي ظاهر شوند: خشكي دهان، پوست چروكيده، تشنگي شديد، ادار كم يا به كلي عدم وجود ادرار.
با توجه به اینکه اکثر اسهال ها بر اثر عوامل عفونی ایجاد می شود کمی هم در این باره صحبت می کنیم:
اسهال عفونی حاد:
در سراسر جهان سبب بیش از 5تا 8میلیون مرگ ومیر سالیانه در کودکان زیر 5 سال خصوصاً در کشور های در حال توسعه می شود. در این کشورها اسهال حاد عفونی از مهمترین علل سوء تغذیه پروتئین – کالری وکم آبی است.(1)
عوامل دخیل در ایجاد اسهال عفونی حاد عبارتند از:
ناکافی بودن دفع فاضلاب ومنابع آب، نبودن سیستم سرد کننده، جمعیت بیش ازحدوفقدان بهداشت شخصی، فقر، عدم دسترسی به مراقبتهای بیداشتی وعدم آموزش مسائل لازم.
همچنین افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به اسهال های عفونی هستند شامل افراد زیر می باشند:
الف) مسافرین افراد زیادی در اثر مسافرت دچار اسهال عفونی حاد می شوندکه شایعترین علت آن باکتریهایی موسوم به باسیلهای گرم منفی مانند: اشریشیاکولی، شیگلا، سالمونلا و... معمولا مسافرت ها در زمان تطیل انجام می شود وفصول گرم سال وتابستان باعث رشدبیشتر وبهتراین میکروبهای بیماری زا وایجاد اسهال ومسمومیت غذایی درافراد می شود.
ب).مصرف کنندگان مواد غذایی خاص مانندهمبرگرنیم پز، کالباس، سبزیجات خام، تخم مرغ، ماهی وصدفوسایر فراورده های دریایی خام این مواد حتماً باید پخته شوند وسبزیجات نیز قبل از مصرف گندزدایی شوند.
ج) افرادی که در خانواده ،در مهدها ،در مدارس،پادگانهاو... به طور دسته جمعی با هم زندگی می کنند .این افراد به دلیل تماس نزدیک ومداوم احتمال آلودگی بیشتری دارند ویک عفونت اسهالی مانندژیاردیا به راحتی بین آنها انتشار پیدا میکند. لذا رعایت بهداشت وضدعفونی کردن تمام لباسها، ملحفه ها،حتی کف زمین ودیوارها وظروف غذاخوری در این مراکز الزامی است. (5)
علائم بالینی در این افرادشامل:
تهوع، استفراغ، دردشکم، تب واسهال (که بسته به نوع پاتوژن ممکن است آبکی یا خونی باشد.) در بیمارانی که به عفونت سم زا دچار شده اند ، تهوع واستفراغ برجسته ترین علائم اند وندرتا تب بالا دارند. درد شکمی ،خفیف، منتشر وکرامپی است وازترشح بیش از حد مایعات وتحریک حرکات دودی که باعث اسهال آبکی می شود،ناشی می گردد.
اسهال آبکی مشخصه ارگانیسم هایی ایت که به مخاط روده حمله می برندولی کمترین التهاب راایجاد میکنند.(1)
تشخیص آن با استفاده از کشت مدفوع ویا رنگ آمیزی های خاصی که برای شناسایی عوامل ایجادکننده اسهال آبکی است صورت میگرید.
درمان :
درمان این افراد در قسمت بالا توضیح داده شد و می توان گفت که درمان کلی آن شامل: استراحت ووجایگزینی مایعات از دست رفته است .استفاده از داروی لوپرامید وساب سالیسیلات بیسموت در بیماران مبتلا به اسهال مسافر که تب بالا، خون وچرک در مدفوع ندارندف بی خطر است.(1.ص 50)
اسهال مزمن:
همانطور که گفته شد اسهالی که هفته ها وماهها طول بکشد، چه به طورمداوم وچه به طور متناوب نیاز به ارزیابی دارد. اگرچه در اکثر موارد علت آن سندرم روده تحریک پذیر است، امکان دارد از یک بیماری وخیم زمینه ای باشد.اسهال مزمن را می توان از لحاظ پاتولوژیک به انواع التهابی، اسمزی ( سوء جذبی) ترشحی، ناشی از اختلالات حرکتی روده ای یا ساختگی تقسیم بندی کرد. (1)
اسهال التهابی: مشخصه این اسهال ها عموما شامل: تب، حساسیت شکم در لمس، وجود خون یا گویچه های سفیددر مدفوع همرا با ضایعات التهابی در بیوپسی مخاط روده است.در بعضی موارد،هیپوآلبومینمی، هیپوگلوبولینمی احتملا مشاهده می شوند.
اسهال التهابی در بیماران مبتلا به انتروکولیت مزمن ناشی از پرتوتابی به لگن دربدخیمی های دستگاه ادراری- تناسلی خانمها یا پروستات در آقایان دیده می شود.قطعاتی که معمولا در گیر می شوند، شامل ایلئوم انتهایی، سکوم رکتوسیگموئید است زیرا این قطعات داخل لگن ثابت شده اند .
اسهال اسمزی: این نوع اسهال زمانی رخ می دهد که محلول خوراکی خورده شده کاملا توسط روده باریک جذب نشود وداخل مجرای روده فشار اسمزی ایجاد کندوبدین ترتیب مایع را داخل مجرا بکشاند.به طور کلی می توان علل آن را به شرح زیر دسته بندی کرد:
الف) عفونت های انگلی تک یاخته ای مانند ژیاردیا که با چسبیدن به مخاط روده مانع جذب بسیاری از مواد ازجمله قند ها شده واین مواد(قند ها) خاصیت اسمزی بالایی دارند وباعث کشش آب به سمت خود از داخل سلول های مخاطی وایجاد اسهال می شوند که این اسهال چون همراه سوء جذب مواد مغذی است در کودکان در حال رشد حتما باید درمان شود وگرنه دردرازمدت باعث عقب ماندگی جبرا ناپذیری رشد جسمی وذهنی کودک می گردد.
ب) سوء جذب مواد مختلف ازجمله قند ها وچربی ها چه به دلیل عفونت وچه مشکلات آنزیمهای سلولهای مخاط روده ها وعدم جذب صحیح قند ها وچربی ها در اثر این نقص می تواند ذکر شود.
ج) نارسایی ترشحات برون ریز وآنزیمهای لوزالمعده که به داخل لوله گوارش تخلیه می شوند باعث عدم هضم وجذب مواد مغذی گشته واین مواد هضم نشده که عموما خاصیت اسموتیک دارند موجب کشش آب به سمت مجرای روده از داخل سلول های مخاطی شده ، اسهال ایجاد می شود.
د) سطح جذب روده به دلیل جراحی های قبلی شکم وبرداشت قسمتی از روده ویا عفونت های قبلی که این کاهش سطح جذب باعث تجمع مقددار زیادی مواد جذب نشده واسموتیک در مجرای روده وایجاد اسهال می گردد.
ه) ملین های هیپر اسمولار مانند سوربیتول ولاکتالوز که اینها قند هایی هستند که به هیچ وجه به طورطبیعی در سیستم گوارش جذب نشده در مجرای روده باقی می مانند ونتیجه آن کشش آب واملاح محلول در آن به سمت مجرای روده وایجاد اسهال است.
اسهال چرب:
اگر عفونت یا التهابی مانند ژیاردیا یا بیماری التهابی روده مثل کرون مخاط روده به ویژه اوایل روده کوچک که محل عمده جذب چربی هااست، درگیر نماید این عامل مثل یک مانع وسد فیزیکی عمل کرده بین سلول مخاط ومجرای روده فاصله می اندازد،نتیجه این فاصله عدم جذب چربی هااست که در مجرای روده مانده وهمراه مواد دفعی وارد مدفوع شده ، یک قوام خاص وظاهر چرب به مدفوع می دهد که استئاتوره با مدفوع چرب می گویند.
اسهال های ناشی از عوامل التهابی:
در تمام این اسهال ها سلول های دفاعی بدن مثل لنفوست، نوتروفیل نقش اصلی بیماری زایی را برعهده دارند . حاصل واکنشهای دفاعی این سلول ها به صورت التهاب زخم وآسیب مخاطی در روده هادیده می شود.از عوامل عفونی مزمن می توان از باکتری هایی مثل سالمونلا یا برخی ازویروس ها مانند ویروس هرپس (عامل تب خال)یا پاپیلوویروس( عامل زگیل) ویا یک تک یاخته مثل توکسو پلاسما نام برد که در مخاط روده ایجاد التهاب وآزار می نمایندواین آزار باعث اختلال کارکرد سلول های مخاطی روده وایجاد اسهال می گردد.
اسهال های ناشی از اختلالات حرکتی:
دراینجا مخاط لوله گوارش سالم است ولی حرکات جدارلوله گوارش مشکل دارد.
اسهال ساختگی:
اسهال ساختگی توسط خودبیمار ایجاد می شودوممکن است ناشی از عفونت روده ای، افزودن آب یا ادرار به مدفوع یا مصرف خودسرانه ملین باشد.(1-5-4)
تشخیص وعلائم بالینی:
اسهال های التهابی ممکن است با تب همرا با درد شکمی در یکی از ربع های تحتانی همراه باشد. تظاهرات خارج روده ای مانند آرتریت، ضایعات پوستی یا علائم چشمی بیماری ایدیوپاتیک روده را مطرح میکند.
اسهال اسمزی به هردلیلی باشد در حالت ناشتا بهتر می شود .
در اسهال های آبکی ، کاهش وزن نامعمول است مگر در بیماران مبتلا به تومور های پیشرفته نوروآندوکرین که با تظاهرات سیستمیک ویژه ای مثل برافروختگی صورت مشخص می شود.
یک شرح حال ومعاینه بدنی کامل ، اولین گاههای اساسی در ارزیابی بیمار مبتلا به اسهال مزمن است . بعداز معاینه جسمانی از آزمایشهای معمول خون مانند شمارش گویچه های قرمز.اندازه های الکترولیت های سرم ، کلسیم، فسفات، آلبومین و... استفاده شود.
اسهال های التهابی ممکن است با افزایش تعداد گویچه های سفید، افزایش سرعت رسوب گویچه های قرمز خون یا هیپوآلبومینمی همراه باشد. علامت مشخصه اسهال های التهابی، وجود خون آشکار یا مخفی وگویچه های سفید در مدفوع است.
بررسی بیشتر شامل آندوسکوپی فوقانی یا کولونوسکوپی وبیوپسی تشخیصی است.آزمونهای متعددی برای بررسی بیمارمبتلا به اسهال اسمزی سودمند هستند. کاهش میزان آهن، فولات، ویتامین ب دوازده وویتامین د امکان سوء جذب را مطرح می کند.
زمانی که اسهال آبکی است ، اندازه گیری اسمولالیته مدفوع ممکن است برای افتراق اسهال اسمزی از اسهال ترشحی مفید باشد.
در اسهال های ساختگی بیماران اکثرا خانمهایی با اسهال آبکی مزمن شدید، درد شکم، تهوع واستفراغ، کاهش وزن ، ادم محیطی وضعف براثرهیپوکالمی هستند.(1.ص57-4)
درمان:
پیسیلیوم ودیگر عوامل آبدوست، با جذب آب، قوام وثبات مدفوع را افزایش می دهند . عوامل ضدمخدر مانند دی فنوکسیلات ولوپراماید، در اسهال ترشحی خفیف تا متوسط استفاده می شوند.
کلستیرامین ، داروی انتخابی در درمان اسهال ناشی از سوئجذب املاح صفراوی در ائلیوم است.(1)
چند نکته مهم:
داروهای ضد اسهال فقط باید با تجویز پزشک مصرف شود و به هیچ عنوان دارو هایی که برای بزرگسالان مصرف می شود به کودکان داده نشود.
مصرف نبات داغ یا آب قند حالت اسهال را تشدید می کند به خصوص در مواردی که اسهال عفونی است حتی مصرف نوشابه نیز خطر ناک است چون قند موجوددراین مواد باعث رشد عامل اسهال می شود.
3.بهترین ماده غذایی مصرف ماست (مخصوصاً ترش مزه به علت اسیدلاکتیک موجوددر آن) وکته وهمچنین لعاب برنج فرنی، ودوغ می باشد وبه طور کلی برای بزرگسالان ممنوعیت ماده خاص وجود ندارد. در مصرف مواد غذایی بهتر است که تعداد دفعات غذارا افزایش داده اما حجم آن را کم نماید. همچنین مایعات بیشتر ازحدعادی استفاده شود.
اسهال در کودکان:
اسهال در کودکان بیماری خطرناکی است ویکی از عوامل مهم مرگ ومیر کودکان زیر 5سال می باشد مهمترین علیت ناشی از مرگ ومیر اسهال از دست دادن اب واملاح بدن است. اسهال همچنین یکی از عوامل مهم تأ خیر رشدجسمی درکودکان ، سوء تغذیه ومستعد شدن در بربر بیماری هااست.
شیر خواری که فقط از شیر مادر تغذیه می‌شود، مدفوع نرمتر از حد عادی دارد و ممکن است روزانه ، چندین بار مدفوع نرم و نیمه آبکی دفع نماید که طبیعی است . در این شیر خواران ،اسهال به افزایش تعداد دفعات دفع و آبکی بودن مدفوع ،بطوری که با دیگر مواقع فرق داشته باشد ، گفته می‌شود .(7)
چطور مي توانم بفهمم كه كودك دچار اسهال شده است؟
اگر مدفوع كودك گاه و بيگاه شل باشد نگراني ندارد ولي اگر حركات روده كودك ناگهان تغيير كند – يعني بيشتر از حد طبيعي دفع مدفوع داشته باشد و مدفوع شل تر و آبكي تر باشد – او به اسهال مبتلا شده است.
ممكن است نوزاد حدود 10 بار در روز دفع مدفوع داشته باشد و كودكي كه بزرگتر است معمولا به مراتب كمتر و شايد چند بار در روز تا يك يا دو بار در هفته مدفوع كند. (به عبارت ديگر شما بايد حالت طبيعي فرزندتان را بشناسيد).
مدفوع طبيعي در نوزادي كه با شير مادر تغذيه مي شود و هنوز از مواد جامد استفاده نمي كند معمولا زرد رنگ است و قوامي نرم يا آبكي دارد كه در آن دَلَمه يا تكه هايي مثل شير بريده شده ديده مي شود. بسياري از والدين معتقدند كه اين نوع مدفوع اوليه بوئي شبيه به شير و كره دارد. از آنجا كه قوام و رنگ مدفوع بر حسب نوع تغذيه و يا آنچه در شير شما وجود دارد تغيير مي كند، معمولا اگر مشكلي وجود داشته باشد بيني شما هشدار خواهد داد! كودكي كه از شير خشك تغذيه مي كند معمولا يك بار يا بيشتر در روز دفع دارد و مدفوع او به رنگ زرد يا تيره است و قوامي شبيه به كره بادام زميني دارد. بوي آن ملايم اما كمي تندتر از موفوع نوزاد شيرمادرخواراست.
وقتي كودك مصرف جامدات را آغاز مي كند مدفوع او سفت تر مي شود و قوام آن بيشتر به نوع تغذيه وي بستگي خواهد داشت، همچنين بوي مدفوع از سابق بيشتر خواهد شد. اگر مدفوع كودكي كه از جامدات تغذيه مي كند مجددا آبكي شود ممكن است به اسهال دچار شده باشد، اسهال گاهي داراي بوي تعفن است.
موارد شديد اسهال حتي بي خيال ترين والدين را نيز نگران مي سازند. اغلب اوقات جاي نگراني نيست چراكه يك اسهال خفيف و بدون كاهش آب بدن، جان كودك را در مخاطره نمي افكند. اگر كودك بيماري ديگري ندارد و به اندازه كافي مايعات دريافت مي كند احتمالا اسهال در عرض چند روز بر طرف خواهد شد.
چه عواملي موجب اسهال در کودکان مي شوند؟
ممكن است اسهال در اثر عوامل ويروسي يا باكتري ايجاد شده باشد. ممكن است اسهال به علت عامل انگلي، مصرف يك دوره آنتي بيوتيك يا آلرژي نسبت به شير يا يك نوع ماده غذايي و در بچه هاي بزرگتر به علت نوشيدن بيش از حد آب ميوه ايجاد شود.
گاستر و انتريت:
گاستروانتريت كه اغلب به نام انفلوآنزاي روده اي نيز ناميده مي شود التهاب معده و روده است كه در كودكان خردسال و بزرگسالان اسهال ايجاد مي كند. اين بيماري شايع است؛ ويروسهاي متعددي مي توانند عامل آن باشند كه شايعترين آنها روتا ويروس ها هستند و تقريبا عامل اكثر اسهال هاي منجر به بستري شدن خردسالان مي باشند. اگر كودك شما دچار اسهال توام با كرامپ هاي شكمي، استفراغ و تب خفيف شده است احتمالا اسهال او نوعي گاستروانتريت است. بخاطر داشته باشيد كه اگر كودك به اندازه كافي غذا نمي خورد و مايعات نمي نوشد، احتمال دارد كه آب زيادي از دست بدهد.
عفونت باكتريائي:
اسهال شديد – با يا بدون استفراغ – همراه با كرامپ هاي شكمي، خون در مدفوع و تب ممكن است به علت ويروس يا يك نوع باكتري به نام اشرشياكولي و يا به علت سالمونلا باشد. بعضي از اين عفونت ها خود به خود درمان مي شوند ولي برخي ديگر نظير اسهال به علت اشريشياكولي كه در گوشت هاي نيمه پخته يافت مي شوند، ممكن است بسيار جدي باشند. بنابراين اگر كودك شما داراي اين علائم است او را نزد پزشك ببريد. پزشك او را معاينه مي كند و احتمالا كشت مدفوع در خواست خواهد كرد.
انگل ها:
عفونت هاي انگلي نيز مي توانند اسهال ايجاد كنند. نظير ژيارديازيس كه در اثر يك انگل ميكروسكوپي كه در روده زندگي مي كند بوجود مي آيد. انگل ها براحتي در جوامعي كه زندگي هاي دسته جمعي وجود دارد انتشار مي يابند و درمان آن شامل داروهاي خاصي است. رعايت بهداشت – نظير شستشوي مكرر دست ها پس از تعويض پوشك – بهترين راه پيشگيري از انتشار عفونت است.
آنتي بيوتيك ها:
اگر كودك شما در جريان مصرف يك دوره آنتي بيوتيك يا پس از آن به اسهال مبتلا شده است ممكن است اسهال او مربوط به دارو باشد. موضوع را با پزشك در ميان بگذاريد؛ شايد داروي ديگري را جايگزين آن كرده و داروئي نيز براي اسهال تجويز كند.
عوامل تغذيه اي:
مصرف زياد آب ميوه ( بخصوص آب ميوه هاي محتوي سوربيتول و مقادير زياد فروكتوز ) يا نوشيدن بيش از حد نوشيدني هاي شيرين وضعيت شكم كودك را به هم مي زند و موجب دفع بيش از حد مدفوع مي شود. قطع مصرف بايد مشكل را در عرض يك هفته بر طرف سازد. متخصصين توصيه مي كنند كه قبل از 6 ماهگي به كودك آب ميوه ندهيد و پس از آن هم بيش از 120 تا 160 سي سي در روز به او ندهيد. شير خشك هايي كه با ميزان ناصحيح آب مخلوط شده است نيز مي توانند موجب اسهال شوند بنابراين دقت كنيد كه هنگام آماده كردن شير ميزان آب مخلوط شده با شير خشك صحيح باشد.
آلرژي نسبت به شير:
آلرژي نسبت به شير نادر است ولي مي تواند باعث اسهال و گاهي استفراغ شود. اگر كودك شما به شير آلرژي دارد ممكن است علائم آن از چند دقيقه تا چند ساعت پس از شير خشك تهيه شده از شير گاو و يا غذاهاي حاوي فرآورده هاي لبني (پس از شروع مصرف غذاهاي جامد) ظاهر شود. اگر شما مشكوك هستيد كه اسهال كودك به شير مربوط است در اين باره با پزشك او مشورت كنيد.(6)
چگونه مي توان اسهال را درکودکان درمان كرد؟
اسهال مي تواند باعث كاهش آب بدن كودك شده وي را روانه بيمارستان كند. بنابراين اولين اقدام بايد دادن مايعات كافي به كودك باشد. با وجود آنكه اسهال اگر به درستي درمان شود به ندرت يك بيماري جدي محسوب مي شود، همزماني آن با استفراغ ممكن است اوضاع را خرابتر كند. بهترين راه اين است كه تغذيه وي را با شير خشك يا شير مادر ادامه دهيد. اگر كودك نمي تواند شير را در دستگاه گوارش نگه دارد با پزشك او تماس بگيريد. پزشك ممكن است محلول الكتروليت مخصوص كودكان (مثل ORS) تجويز كند كه بصورت پودر يا محلول در داروخانه ها موجودند و ممكن است با طعم هاي مختلف با بازار عرضه شوند.اكثر كودكان براحتي آنها را مي نوشند و تحمل گوارشي اين قبيل محلول ها معمولا بهتر از شير مادر يا شير خشك است.
از مصرف مايعات شيرين مانند آب قند و آب ميوه رقيق نشده بپرهيزيد؛ نوشيدني هايي كه حاوي قند فراوانند موجب جذب مايع به داخل روده ها و تشديد اسهال مي شوند. از مصرف خود سرانه و بدون تجويز داروهاي ضد اسهال نيز اجتناب كنيد.
اگر مصرف مواد غذايي جامد را قبل از ابتلا به اسهال شروع كرده ايد مي توانيد آن را ادامه دهيد. مصرف هر نوع مواد غذايي متشكل از كربو هيدرات هاي مركب نظير برنج، گندم، سيب زميني، نان و غلات كودكان و هم چنين مصرف گوشت بدون چربي، ماست، ميوه جات و سبزيجات بي ضرر است. (اگر كودك موقتا ميل به خوردن ندارد، تا وقتي آب بدن او كم نشده است نگران نباشيد؛ اشتها ظرف يك يا دو روز باز خواهد گشت).
مطالعات نشان داده اند كه كشت هاي باكتريائي زنده كه در ماست وجود دارد يكي از راه هاي بي خطر و مؤثر كاهش شدت و مدت اسهال است. اين يكي از راه هاي ساده درمان اسهال است بخصوص اگر كودك شما از طعم ماست لذت مي برد.
اگر كودك در هر نوبت اسهال احساس ناراحتي مي كند او را در آغوش بگيرد و سعي كنيد او را آرام سازيد. پس از هر بار اسهال او را خشك كنيد و به آرامي از كرم هاي مخصوص يا اكسيد دو زينك استفاده كنيد زيرا اسهال شل و آبكي پوست را تحريك مي كنند.(6)
پیشگیری:
۱ - تغذیه با شیر مادر مواد موجود در شیر مادر به مقاومت بدن در مقابل اسهال و سایر بیماریها کمک میکند.کودکی که در شش ماه اول زندگی ، فقط با شیر مادر تغذیه می‌شود ،کمتر به اسهال مبتلا می‌شود ودر صورت ابتلا شدت بیماری کمتر است . استفاده از شیشه ،سر پستانک و یا پستانک به دلیل احتمال آلودگی ، می‌تواند موجب بروز اسهال گردد . بنابراین اگر برای تغذیه کودک از شیر خشک یا شیر گاو استفاده می‌کنید، بهتر است بجای شیشه و سر پستانک ،از فنجان یا قاشق استفاده شود. در شش ماهه دوم زندگی کودک و پس از شروع غذای کمکی ،خطرابتلا به اسهال شدید ومرگ بر اثر اسهال را کاهش می‌دهد .
۲ - رعایت بهداشت در هنگام تهیه و خوراندن غذای کودک ـ قبل از تهیه غذاو قبل از غذا دادن به کودک ،دستهای خود را با آب و صابون بشویید. ـ غذای کودک را خوب بپزید و حتی الامکان غذای کودک را تازه تهیه کنید. غذای اضافی را در یخچال نگه داریدو قبل از مصرف ، آن را کاملا گرم نمایید . ـ برای تهیه غذا یا خوراندن آن ،از ظروف تمیز و بهداشتی استفاده کنید .
۳ - استفاده از توالت بهداشتی ورود میکروب موجود در مدفوع به دهان ، باعث اسهال می‌شود، بنابراین یکی از اقدامات برای پیشگیری از انتشار میکروب ، استفاده از توالت بهداشتی است . برخلاف باور عمومی ، مدفوع کودکان خردسال ، به مراتب آلوده تر از مدفوع بزرگسالان است ،لذا کودکان نیز باید از توالت‌های بهداشتی استفاده کنند . بعد از تمیز کردن کودکی که مدفوع کرده‌است و بعد از رفتن به توالت ،دستهای خود را کاملا با آب و صابون بشویید .
۴ - استفاده از آب آشامیدنی سالم استفاده از آب آلوده ، باعث اسهال می‌شود .خانواده‌هایی که از آب بهداشتی سالم استفاده میکنند کمتر دچار بیماری می‌شوند. آب لوله کشی سالمترین آب آشامیدنی است .در صورتی که به آب آشامیدنی دسترسی ندارید، می‌توانید با جوشاندن آباز ابتلا به اسهال پیشگیری کنید .
۵ - دفع صحیح زباله میکروبها توسط مگس پخش می‌شوند.پس مانده‌های غذا ،اشغال،میوه و سبزی‌های مانده محیط مناسبی برای تجمع مگس‌ها هستند. زباله‌های خانگی را باید در پلاستیک مخصوص زباله جمع آوری و حمل کرد .
۶ - ایمن سازی کودک علیه سرخک اسهال واسهال خونی در کودکان مبتلا به سرخک و آنهایی که در طی چهار هفته گذشته سرخک داشته‌اند ،شایعتر و شدیدتر است .
۷ - تغذیه مناسب سوء تغذیه کودک ،وی را مستعد ابتلاء به اسهال می‌نمایدو همچنین شدت و مدت اسهال در این کودکان بیشتر است . ضمنا توجه به وضعیت تغذیه کودک در دوران ابتلا به اسهال ،می تواند از شدت بیماری بکاهدو بهبود وی را تسریع نماید. این تصور که باید تغذیه در جریان اسهال کاهش یابد ویا قطع شود ، کاملا نادرست است .(7)
چه موقع بايد به پزشك مراجعه كرد؟
اگر كودك كوچكتر از سه ماهه به اسهال مبتلا شود بايد به پزشك مراجعه كنيد. در كودكان بيش از سه ماه در صورت پيدايش يكي از علائم زير همراه با اسهال حتما به پزشك مراجعه كنيد:
• استفراغ
• علائم كاهش آب بدن نظير خشكي دهان و عدم خيس كردن پوشك به مدت 6 تا 8 ساعت يا بيشتر
• وجود خون در مدفوع يا مدفوع سياه
• تب شديد (بيش از 3/38 درجه سانتيگراد براي كودكان بين 3 تا 6 ماهه و 4/39 درجه سانتيگراد براي كودكان بيش از 6 ماه)
• بي اشتهايي (6)
چگونه مي توان از وخيم شدن حال كودك هنگام اسهال جلوگيري كرد؟
بر حسب علت اسهال پيشنهادات بالا را بكار گيريد. مثلا در اسهال هاي عفوني شستشوي مكرر دست ها بهترين راه دفاعي است. ميكروارگانيسم هايي كه موجب اسهال مي شوند براحتي از دست به دهان مي رسند ( كودك شما مي تواند از به دهان بردن انگشتان پس از لمس اسباب بازي يا ساير اشيا كه قبلا به مدفوع آلوده كودك ديگري آغشته شده بودند دچار اسهال شود). بنابراين دستها را بعد از تماس با پوشك يا بردن كودك به دستشوئي به طور كامل حداقل به مدت 15 ثانيه با صابون بشوئيد. (نيازي به صابون ضد باكتريايي نيست). ميوه جات و سبزيجات را نيز قبل از مصرف به طور كامل بشوئيد زيرا باكتري هاي مضر مي توانند از اين راه نيز انتقال يابند.(6)
سه قانون اصلی مراقبت از کودک مبتلا به اسهال در منزل:
اگر کودک شما دچار اسهال گردید ،برای بهبود سریعتر وی و پیشگیری از کمبود آب و املاح ، اقدامات زیر را انجام دهید :
۱ ) برای پیشگیری از کم آبی به کودک بیشتر از قبل مایعات بنوشانید . کودک مبتلا به اسهال ، برای جبران مایعاتی که از طریق مدفوع اسهالی و نیز استفراغ از دست می‌دهد، نیازمند مایعات بیشتری است .اگر سن کودک شما زیر شش ماه است و فقط از شیر مادر تغذیه میکند، افزایش دفعات تغذیه با شیر مادر می‌تواند آب دفع شده از بدن را جبران نماید .
اگر سن کودک بالای شش ماه است و تغذیه کمکی او را شروع کرده‌اید ،از مایعاتی نظیر لعاب برنج ، سوپ ، دوغ ، آر اس، استفاده نمایید. افزایش دفعات شیر دهی در اطن سن نیز می‌تواند کمبود آب بدن را جبران نماید. در صورتی که امکان دادن سایر مایعات در منزل نیست، از آب جوشیده شده استفاده نمایید .
استفاده از آب شیرین نظیر آب میوه‌های صنعتی ،چای خیلی شیرین و نوشابه‌های گاز دار اسهال را تشدید میکند .
۲ ) به کودک مقدار زیادی غذای مقوی ، برای پیَشگیری از سوء تغذیه بدهید کودکی که در هنگام اسهال از غذا محروم می‌گردد، به سوء تغذیه دچار و اسهال وی شدیدتر و طولانی تر می‌شود .دادن مواد غذایی به کودک در هنگام اسهال ، به کم شدن اسهال او کمک میکند و وی را در مقابل اسهال ، مقاوم می‌نماید.
در کودک زیر ۶ماه که با شیر مادر تغذیه می‌شود،افزایش دفعات شیردهی ،علاوه بر تامین آب لازم،غذای مورد نیاز وی را نیز تامین میکند.
در تغذیه کودک بالای ۶ ماه ، با توجه به سن کودک می‌توان از مواد غذایی مختلف نظیر سبزی‌ها ،حبوبات و غلات ، گوشت یا ماهی ،تخم مرغ ولبنیات استفاده کرد.
۳ ) در صورت بروز علائم خطر در کودک ،وی را سریعا به مرکز بهداشتی درمانی ببرید
۱ - غذای کودک راخوب بپزید تا کاملا له وپخته شود زیرا این نوع غذارا ،کودک مبتلا به اسهال ،آسانتر هضم میکند .
۲ - غذاهای پر حجم مثل میوه‌های پوست نکرده یا میوه‌های سفت وسخت ونیز دانه‌های حبوبات که دیر هضم هستند نباید به کودک داده شوند .
۳ - کودک را به خوردن غذا تشویق نمائید.
۴ - دفعات تغذیه کودک را ،درروز افزایش دهید(۶باردرروز)ولی حجم غذای هروعده را کم کنید .به این ترتیب ،کودک به راحتی می‌تواند غذای مصرفی را هضم وجذب نماید. برخی از کودکان دراین زمان بی اشتها می‌شوند وبرای خوردن ،حوصله مادر وابتکار وی لازم است .
۵ - برای افزایش انرژی غذای کودک،یک یا دو قاشق چای خوری روغن ،به هروعده غذای وی اضافه نمایید .
۶ - سوپهای خیلی رقیق ،جای غذای کودک را نمی‌گیرندوفقط برای رفع کمبود مایعات ، قابل مصرف می‌باشند.(7)
علائم خطر در زمان ابتلاء به اسهال:
اگراسهال کودک در مدت ۳ روز بهبود نیافت ویا یکی از نشانه‌های:
۱ - مدفوع خیلی آبکی
۲ - استفراغ مکرر
۳ - تشنگی شدید
۴ - بی میلی به خوردن ونوشیدن
۵ - تب
۶ - مدفوع همراه با خون بروز کرد ،وی را هرچه سریعتر نزد کارکنان بهداشتی یا پزشک ببرید.(7)
طرز تهیه محلول ُا .آر .اس:
ـ برای تهیه محلول ُا .آر .اس اقدامات زیر را انجام دهید :
• دستهای خود را با آب وصابون بشوئید .
• یک بسته پودر رادر ظرف تمیز بریزید
• یک لیتر آب آشامیدنی (چهارلیوان ۲۵۰ سی سی) راداخل ظرف بریزید وبا پودر ،مخلوط کنید تا کاملا حل شود .
بهتر است اول آب را بجوشانید وبگذارید سرد شود.اما اگر این امر امکان نداشت ،ازآب آشامیدنی تمیز استفاده کنید .
• هرروز باید محلول ُا .آر .اس تازه درظرف تمیز تهیه کرده و آن رادر یخچال ،خنک نگاه داشت وبه تدریج به کودک خوراند.هر مقدار محلولی که ازروز پیش باقی مانده ،باید دورریخته شود .
• اگر کودکی در هنگام خوردن محلول ُا .آر .اس ،شروع به استفراغ کند ،ده دقیقه صبر کنید و سپس محلول را به آهستگی به اوبدهید .به یاد داشته باشید که دادن محلول ُا .آر .اس به طور مرتب وبه مقدار کم (هریک تا دودقیقه یک قاشق چای خوری ) دارای اهمیت است .
محلول ُا .آر .اس ،اسهال رامتوقف نمی‌کند اما کودک را قوی نگاه می‌دارد تا آنکه اسهال درعرض چند روز ،از بین برود . تغذیه پس از بهبود اسهال : * تغذیه در تمام مدت ابتلابه انواع اسهال ،باید باحداکثر امکان ادامه یابد ودردوره نقاهت (پس از بهبود بیماری )نیز باید برای جلوگیری از اثرات نامطلوب آن ، افزایش یابد . پس از قطع اسهال ، حداقل به مدت دو هفته ، یک یا دو وعده غذای بیشتر از معمول (با استفاده از همان غذاهای زمان اسهال که از نظر غذایی غنی هستند )به کودک خورانده شود.(7)
نكات پرستاري:
مدفوع نوزاد و شيرخوار قوام شل داشته كه علت آن عبور سريع غذا از سيستم گوارشي مي باشد . همزمان با تكامل سيستم گوارش ، مدفوع نيز تدريجا ظاهري مثل فرد بالغ پيدا مي كند
نوزادان اكثرا چربيهاي موجود درشير انسان را جذب مي كنند ولي در جذب چربي مربوط به شير گاو دچار اشكال مي شوند .
اسهال با آبكي بودن يا افزايش تعداد دفعات مدفوع نسبت به مدفوع طبيعي مشخص مي شود . مدفوع در شيرخواراني كه از پستان مادر تعذيه مي شوند ممكن است چند بار در روز باشد در حاليكه تعذيه با شيرخشك سبب مي شود روزانه و يا دو روز يكبار اجابت مزاج داشته باشند . پس دغعات اجابت مزاج با توجه به نوع تعذيه شيرخوار متفاوت است .
کارکرد طبیعی روده :
جذب وترشح مایعات در روده : روزانه به طور متوسط 9 لیتر مایع وارد دستگاه گوارش می شود: 2لیتر از طریق خوراکی ، 1لیتر به صورت بزاق ، 2 لیتر به صورت شیره معده و4 لیتر به صورت ترشحات صفراوی، پانکراس و روده باریک است. در هنگام عبور از روده باریک، 4-5 لیتر مایع در ژوژنوم و 3-4 لیتر در ایلئوم بازجذب می شود . بنابراین حدودا 1لیتر از مایع باقی مانده وارد کولون می شود ودر آنجا نیز 800 میلی لیتر مایع قبل از ورود به رکتوم ودفع ف بازجذب می شود. به هر حال ، میزان معمول مایع دفع شده در مدفوع حدود 200 میلی لیتر در روز است .
در روده باریک باز جذب آب به دنبال بازجذب فعال وغیر فعال یون سدیم ومواد غذایی است . د مکانیسم های هم انتقالی برای یون سدیم ومودا مغذی بستگی به گرادیان غلظتی سدی م در دو طرف غشای رأسی سلولهای مخاطی روده باریک رارد. مهمترین این مکانیسم هااز لحاظ باالینی ، هم انتقالی یون سدیم – گلوگز در روده باریک است . جذب گلوگز بایان مکانیسم موجب تجمع آن در سلولهای اپی تلیال مخاط روده باریک می شود وبه دنبال آن گلوکز از طریق یک مکانیسم تسهیل شده از غشای سلولهای اپی تلیال عبور میکند. جذب سدیم همچنین جذب کلر را از طریق مسیر های بین سلولی تسهیل می کند . جذب آب به صورت غیر فعال برای حفظ اسمولالیته در فضای بین سلولی صورت می گیرد . از آنجا که در اکثر بیماران اسهالی ، مکانسم هم انتقالی سدیم- گلوگز دست نخورده باقی می ماند ، تجویزمحلول قندی نمکی از لحاظ بالینی برای در مان اسهال وکم آبی، صرف نظر از علت آن مفید است. علاوه بر اعمال جذبی ، روده وظایف ترشحی نیز دارد: یون کلر از طریق مکانیسم الکترو ژ نیک ترشح می شود ویونهای سدیم وپتایسم وآب نیز به طورغیر فعال از اتصالات بین سلولی جریان می یابد .
اعمال کولون :
همانند روده باریک در کولون هم مکانیسم جذبی برای سدیم وجوددارد. جذب سدیم عمدتاً الکترو ژنیک است به این صورت که جذب آن در روده بزرگ با تعویض کاتیون همراه نیست. سدیم از طریق کاناهایی در غشای رأسی سلولهای اپی تلیال وارد این سلولها می شود . تعدادی از میانجی های عصبی وغیر عصبی، انتقال یونی وحرکات کولون را کنترل می کنند ولی مکانیسم دقیق آن هنوز شناخته نشده است . اعصاب پاراسمپاتیک سبب تحریک انقباضات دودی وترشح الکترولیتها می شود . قوسهای رفلکسی موضعی در دستگاه عصبی
خودکار روده ای و پاسخهای انقباضی داخل ماهیچه های صاف کولوون نیز در عمل تنظیمی نقش دارند . (1. ص45) .
اجابت مزاج:
رفلکس دفعی ، با اتساع حاد رکتوم شروع می شود که موجب شل شدن نسبی وگذرای اسفنگتر داخلی مقعد از طریق اعصاب پارا سمپاتیک می گردد. همزمان با انقباضات رکتوم وسیگموئید که موجب افزایش فشار داخل رکتوم می شود؛ زاویه رکتوسیگموئید که بر اثر انقباضات ماهیچه ای پور پوبورکتالیس ایجاد شده است ومانند حلقه ای دور محل پیوستگاه آنورکتال را فرا گرفته است ، محو می شود . انقباض اسفنگتر خارجی مقعد که حداقل شامل سه لایه ماهیچه مخطط احاطه کننده مجرای مقعدی است وتوسط عصب پودندال عصب دهی می شود ، اجابت مزاج را تا زمان قابل قبولی از نظر اجتماع به تأخیر می اندازد. شل شدن همزمان اسفنگتر های داخلی وخارجی مقعد ؛ به مدفوع اجازه خروج می دهد که این امر با افزایش فشار داخل شکمی بر اثر مانور والسالوا بیشتر می شود . (1ص46).
اسهال:
در کشورهای توسعه یافته ف وزن طبیعی مدفوع در افراد بزرگسال کمتر از 200گرم در روزاست؛ آب، 60 تا85 درصد وزن مدفوع را تشکیل می دهد. تعداد دفعات طبیعی اجابت مزاج از 3بار در روز تا 3 بار در هفته است . عواملی که وزن وقوام مدفوع وتعداد دفعات اجابت مزاج را تحت تأثیر قرار می دهند، عبارتند از : فیبرهای موجود در رژیم غذایی، جنس ( وزن مدفوع روزانه در خانمها کمتر از آقایان است.)، داروهای مصرف شده، واحتمالا ورزش واسترس. (1ص46)
از ميان بيماري هاي عفوني مختلف، بيماري هاي اسهالي پس از عفونت هاي حاد دستگاه شايع ترين علت مرگ و مير كودكان زير 5 سال هستد. اگر چه در كشورهاي در حال توسعه بررسي هاي دقيق چنداني روي اين بيماري انجام نشده است، به نظر مي رسد كه بيماري هاي اسهالي و مشكلات ناشي از آن در اين مناطق بيش از حد انتظار باشد، لذا مرور جمع بررسي هاي انجام شده در ايران، در مشخص ساختن پاتوژن هاي شايع ايجاد كننده اسهال و
در نتيجه كنترل و پيش گيري از اين بيماري، نقش مهمي ايفا مي كند. بررسی های انجام شده ونتایج حاصل ازآن نشان می دهدالگوی پاتوژن های اصلی ایجاد کننده اسهال در کشورما، با بسیاری از کشور های در حال توسعه متفاوت است.در ایران اشر یشیا کولی به عنوان شایعترین پاتوژن ایجاد کننده اسهال گزارش شده است، در حالی که در کشورهای توسعه یافته کامپیلو باکتر شایع ترین پاتوژن است.(2)
اسهال: تعریف← افزایش غیر طبیعی دفعات اجابت مزاج که معمولا با تغییر در قوام وحجم مدفوع همراه است که این تغییر به صورت افزایش مدفوع روزانه به بیش از 200 گرم وافزایش حجم آن به مقدار 300 سی سی به بالا در 24 ساعت است. همچنین بیمار افزایش غیر عادی در تعداد دفعات ومایع بودن مدفوع را نیز ذکر می کند.اسهال باید از اسهال کاذب یا افزایش دفع که به معنای افزایش تعداد دفعات اجابت مزاج بدون افزایش وزن مدفوع است، متمایز شود؛ این حالت در بیماران مبتلا سندرم روده تحریک پذیر، التهاب رکتوم یا پرکاری تیروئید دیده می شود. همچنین اسهال باید از بی اخیاری مدفوع که به معنای رها شدن غیر ارادی محتویات رکتوم است، متمایز شود. حالتی که مدفوع بیشتر حالت مایع دارد تا جامد، شایع تراست ومنعکس کننده کارکرد غیرعادی آنورکتوم یا ماهیچه های لگنی می باشد.
اسهال می تواند به دو صورت حاد ومزمن باشد: اگر اسهال کمتراز7تا 14 روزطول بکشد به آن حادواگربیش از 2تا 3 هفته طول بکشد، به آن مزمن می گویند.(1.ص 46)
اسهال حاد:
اسهال حاد عبارت است از اجابت مزاج شل، آبكي، به دفعات زياد. اسهال يك علامت است نه يك بيماري. اسهال ساده در تمام گروه‌هاي سني شايع است.
علايم شايع:
درد شكمي همراه با دل پيچه
اجابت مزاج شل و آبكي
گاهي ناتواني در كنترل اجابت مزاج
گاهي تب
علل:
علل متعددي وجود دارند، از جمله علل عفوني (ويروسي، انگلي، باكتريايي)
عوامل تشديد كننده بيماري :
ناراحتي عاطفي يا استرس حاد
مسموميت غذايي
بيماري كرون(آنتريت منطقه‌اي)
نشانگان‌هاي سوءجذب
بيماري يا تومور لوزالعمده (بدخيم يا خوش‌خيم)
ديورتيكوليت
غذاهاي مثل آلو يا حبوبات
سوء مصرف الكل
مصرف داروهايي مثل مسهل‌ها، داروهاي ضداسيد، آنتي‌بيوتيك‌ها، كينين، يا داروهاي ضدسرطان
آلرژي غذايي
اشعه درماني براي سرطان
بروز يك بيماري اخير
نشانگان روده تحريك‌پذير (كوليت عصبي) يا بيماري التهابي روده
محيط زندگي شلوغ
سركوب ايمني به علت بيماري يا داروها
مسافرت به كشورها ديگر
نوشيدن آب نهرها، چشمه‌ها، يا چاه‌ها كه تصفيه نشده‌اند
پيشگيري:
اگر اسهال مرتباً تكرار شود و بتوان علت آن را فهميد، درمان با اجتناب از علت اسهال مي‌تواند از تكرار اسهال جلوگيري كند.
حمله اسهال مي‌تواند گهگاه در هر كسي به علل بي‌اهميت بروز كند اما به زودي برطرف مي‌شود و اثر پايداري از آن بر جاي نمي‌ماند. غالب موارد اسهال حاد مدت‌كوتاهي طول مي‌كشند و جستجوي علت آنها ممكن است ضرورتي نداشته باشد.
از خوردن غذاهاي خام و نيم‌پزي مثل غذاهاي دريايي، غذاهاي بوفه‌اي يا
پيك‌نيكي كه چندين ساعت در بيرون رها شده‌اند، و غذاهايي كه فروشندگان دوره گرد مي‌فروشند خودداري كنيد.
عواقب مورد انتظار:
بهبود خود به خودي در عرض 48-24 ساعت
عوارض احتمالي:
كم آبي بدن در صورتي كه اسهال طول بكشد، خصوصاً در شيرخواران
درمان ومراقبت های پرستاری:
اصول کلی:
اقدامات تشخيصي ممكن است شامل بررسي آزمايشگاهي نمونه مدفوع باشد. گرفتن يك شرح حال دقيق و كامل در مورد علايم، زمان و مدت اسهال، شدت اسهال، و وضعيت سلامت عمومي بيمار مي‌تواند به تعيين علت اسهال كمك كند. اگر شواهدي دال بر وجود بيماري جدي وجود داشته باشد، امكان دارد آزمايشات بيشتري انجام شوند.
- اسهال يك علامت است. در صورت امكان، بيماري زمينه‌ساز اسهال بايد درمان شود.
- اگر فكر مي‌كنيد كه يك دارو باعث اسهال شده است، پيش از توقف مصرف آن با پزشكتان مشورت كنيد.
- اگر دل پيچه وجود دارد، روي شكم كمپرس داغ، شيشه آب داغ، يا صفحه گرم‌كننده الكتريكي بگذاريد.
- مايعات زياد بنوشيد. در موارد اسهال شديد ممكن است نياز به دادن آب و الكتروليت به صورت اورژانس وجود داشته باشد تا كم آبي جبران شود.
داروها:
در موارد خفيف مي‌توان از داروهايي مثل لوپراميد و پپتوبيسمول استفاده كرد.
امكان دارد ساير داروهاي ضداسهال تجويز شوند.
در صورت شناسايي يك انگل يا باكتري به خصوص به عنوان علت اسهال، امكان دارد آنتي‌بيوتيك تجويز شود.
فعاليت در زمان ابتلا به اين بيماري :
فعاليت در زمان ابتلا به اين بيماري خود را تا توقف اسهال كاهش دهيد.
رژيم غذايي:
اگر همراه اسهال تهوع وجود داشته باشد، تنها قطعات كوچك يخ بجويد.
اگر تهوع نداريد، تنها مايعات شفاف را به طور تدريجي بنوشيد تا زماني كه اسهال برطرف شود، مثل:
چاي، سوپ، يا ژلاتين.
از مصرف الكل، كافئين، شير و محصولات لبني خودداري كنيد.
پس از رفع علايم، غذاهاي نرم مثل غلات، برنج، تخم‌مرغ، و سيب‌زميني پخته شده، و نيز ماست به مدت 2-1 روز ميل كنيد.
دو تا سه روز پس از رفع اسهال، رژيم غذايي عادي خود را از سر گيريد. البته بهتر است از مصرف ميوه، الكل، و غذاهاي پر ادويه تا چند روز ديگر پرهيز كنيد
درچه شرايطي بايد به پزشك مراجعه نمود؟
اگر اسهال بيش از 48 ساعت طول بكشد.
-اگر مخاط، خون، يا كرم در مدفوع ظاهر شود.
- اگر تب به 3/38 درجه سانتيگراد يا بالاتر برسد.
- اگر درد شديدي در شكم يا راست روده به وجود آيد.
- اگر علايم كم آبي ظاهر شوند: خشكي دهان، پوست چروكيده، تشنگي شديد، ادار كم يا به كلي عدم وجود ادرار.
با توجه به اینکه اکثر اسهال ها بر اثر عوامل عفونی ایجاد می شود کمی هم در این باره صحبت می کنیم:
اسهال عفونی حاد:
در سراسر جهان سبب بیش از 5تا 8میلیون مرگ ومیر سالیانه در کودکان زیر 5 سال خصوصاً در کشور های در حال توسعه می شود. در این کشورها اسهال حاد عفونی از مهمترین علل سوء تغذیه پروتئین – کالری وکم آبی است.(1)
عوامل دخیل در ایجاد اسهال عفونی حاد عبارتند از:
ناکافی بودن دفع فاضلاب ومنابع آب، نبودن سیستم سرد کننده، جمعیت بیش ازحدوفقدان بهداشت شخصی، فقر، عدم دسترسی به مراقبتهای بیداشتی وعدم آموزش مسائل لازم.
همچنین افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به اسهال های عفونی هستند شامل افراد زیر می باشند:
الف) مسافرین افراد زیادی در اثر مسافرت دچار اسهال عفونی حاد می شوندکه شایعترین علت آن باکتریهایی موسوم به باسیلهای گرم منفی مانند: اشریشیاکولی، شیگلا، سالمونلا و... معمولا مسافرت ها در زمان تطیل انجام می شود وفصول گرم سال وتابستان باعث رشدبیشتر وبهتراین میکروبهای بیماری زا وایجاد اسهال ومسمومیت غذایی درافراد می شود.
ب).مصرف کنندگان مواد غذایی خاص مانندهمبرگرنیم پز، کالباس، سبزیجات خام، تخم مرغ، ماهی وصدفوسایر فراورده های دریایی خام این مواد حتماً باید پخته شوند وسبزیجات نیز قبل از مصرف گندزدایی شوند.
ج) افرادی که در خانواده ،در مهدها ،در مدارس،پادگانهاو... به طور دسته جمعی با هم زندگی می کنند .این افراد به دلیل تماس نزدیک ومداوم احتمال آلودگی بیشتری دارند ویک عفونت اسهالی مانندژیاردیا به راحتی بین آنها انتشار پیدا میکند. لذا رعایت بهداشت وضدعفونی کردن تمام لباسها، ملحفه ها،حتی کف زمین ودیوارها وظروف غذاخوری در این مراکز الزامی است. (5)
علائم بالینی در این افرادشامل:
تهوع، استفراغ، دردشکم، تب واسهال (که بسته به نوع پاتوژن ممکن است آبکی یا خونی باشد.) در بیمارانی که به عفونت سم زا دچار شده اند ، تهوع واستفراغ برجسته ترین علائم اند وندرتا تب بالا دارند. درد شکمی ،خفیف، منتشر وکرامپی است وازترشح بیش از حد مایعات وتحریک حرکات دودی که باعث اسهال آبکی می شود،ناشی می گردد.
اسهال آبکی مشخصه ارگانیسم هایی ایت که به مخاط روده حمله می برندولی کمترین التهاب راایجاد میکنند.(1)
تشخیص آن با استفاده از کشت مدفوع ویا رنگ آمیزی های خاصی که برای شناسایی عوامل ایجادکننده اسهال آبکی است صورت میگرید.
درمان :
درمان این افراد در قسمت بالا توضیح داده شد و می توان گفت که درمان کلی آن شامل: استراحت ووجایگزینی مایعات از دست رفته است .استفاده از داروی لوپرامید وساب سالیسیلات بیسموت در بیماران مبتلا به اسهال مسافر که تب بالا، خون وچرک در مدفوع ندارندف بی خطر است.(1.ص 50)
اسهال مزمن:
همانطور که گفته شد اسهالی که هفته ها وماهها طول بکشد، چه به طورمداوم وچه به طور متناوب نیاز به ارزیابی دارد. اگرچه در اکثر موارد علت آن سندرم روده تحریک پذیر است، امکان دارد از یک بیماری وخیم زمینه ای باشد.اسهال مزمن را می توان از لحاظ پاتولوژیک به انواع التهابی، اسمزی ( سوء جذبی) ترشحی، ناشی از اختلالات حرکتی روده ای یا ساختگی تقسیم بندی کرد. (1)
اسهال التهابی: مشخصه این اسهال ها عموما شامل: تب، حساسیت شکم در لمس، وجود خون یا گویچه های سفیددر مدفوع همرا با ضایعات التهابی در بیوپسی مخاط روده است.در بعضی موارد،هیپوآلبومینمی، هیپوگلوبولینمی احتملا مشاهده می شوند.
اسهال التهابی در بیماران مبتلا به انتروکولیت مزمن ناشی از پرتوتابی به لگن دربدخیمی های دستگاه ادراری- تناسلی خانمها یا پروستات در آقایان دیده می شود.قطعاتی که معمولا در گیر می شوند، شامل ایلئوم انتهایی، سکوم رکتوسیگموئید است زیرا این قطعات داخل لگن ثابت شده اند .
اسهال اسمزی: این نوع اسهال زمانی رخ می دهد که محلول خوراکی خورده شده کاملا توسط روده باریک جذب نشود وداخل مجرای روده فشار اسمزی ایجاد کندوبدین ترتیب مایع را داخل مجرا بکشاند.به طور کلی می توان علل آن را به شرح زیر دسته بندی کرد:
الف) عفونت های انگلی تک یاخته ای مانند ژیاردیا که با چسبیدن به مخاط روده مانع جذب بسیاری از مواد ازجمله قند ها شده واین مواد(قند ها) خاصیت اسمزی بالایی دارند وباعث کشش آب به سمت خود از داخل سلول های مخاطی وایجاد اسهال می شوند که این اسهال چون همراه سوء جذب مواد مغذی است در کودکان در حال رشد حتما باید درمان شود وگرنه دردرازمدت باعث عقب ماندگی جبرا ناپذیری رشد جسمی وذهنی کودک می گردد.
ب) سوء جذب مواد مختلف ازجمله قند ها وچربی ها چه به دلیل عفونت وچه مشکلات آنزیمهای سلولهای مخاط روده ها وعدم جذب صحیح قند ها وچربی ها در اثر این نقص می تواند ذکر شود.
ج) نارسایی ترشحات برون ریز وآنزیمهای لوزالمعده که به داخل لوله گوارش تخلیه می شوند باعث عدم هضم وجذب مواد مغذی گشته واین مواد هضم نشده که عموما خاصیت اسموتیک دارند موجب کشش آب به سمت مجرای روده از داخل سلول های مخاطی شده ، اسهال ایجاد می شود.
د) سطح جذب روده به دلیل جراحی های قبلی شکم وبرداشت قسمتی از روده ویا عفونت های قبلی که این کاهش سطح جذب باعث تجمع مقددار زیادی مواد جذب نشده واسموتیک در مجرای روده وایجاد اسهال می گردد.
ه) ملین های هیپر اسمولار مانند سوربیتول ولاکتالوز که اینها قند هایی هستند که به هیچ وجه به طورطبیعی در سیستم گوارش جذب نشده در مجرای روده باقی می مانند ونتیجه آن کشش آب واملاح محلول در آن به سمت مجرای روده وایجاد اسهال است.
اسهال چرب:
اگر عفونت یا التهابی مانند ژیاردیا یا بیماری التهابی روده مثل کرون مخاط روده به ویژه اوایل روده کوچک که محل عمده جذب چربی هااست، درگیر نماید این عامل مثل یک مانع وسد فیزیکی عمل کرده بین سلول مخاط ومجرای روده فاصله می اندازد،نتیجه این فاصله عدم جذب چربی هااست که در مجرای روده مانده وهمراه مواد دفعی وارد مدفوع شده ، یک قوام خاص وظاهر چرب به مدفوع می دهد که استئاتوره با مدفوع چرب می گویند.
اسهال های ناشی از عوامل التهابی:
در تمام این اسهال ها سلول های دفاعی بدن مثل لنفوست، نوتروفیل نقش اصلی بیماری زایی را برعهده دارند . حاصل واکنشهای دفاعی این سلول ها به صورت التهاب زخم وآسیب مخاطی در روده هادیده می شود.از عوامل عفونی مزمن می توان از باکتری هایی مثل سالمونلا یا برخی ازویروس ها مانند ویروس هرپس (عامل تب خال)یا پاپیلوویروس( عامل زگیل) ویا یک تک یاخته مثل توکسو پلاسما نام برد که در مخاط روده ایجاد التهاب وآزار می نمایندواین آزار باعث اختلال کارکرد سلول های مخاطی روده وایجاد اسهال می گردد.
اسهال های ناشی از اختلالات حرکتی:
دراینجا مخاط لوله گوارش سالم است ولی حرکات جدارلوله گوارش مشکل دارد.
اسهال ساختگی:
اسهال ساختگی توسط خودبیمار ایجاد می شودوممکن است ناشی از عفونت روده ای، افزودن آب یا ادرار به مدفوع یا مصرف خودسرانه ملین باشد.(1-5-4)
تشخیص وعلائم بالینی:
اسهال های التهابی ممکن است با تب همرا با درد شکمی در یکی از ربع های تحتانی همراه باشد. تظاهرات خارج روده ای مانند آرتریت، ضایعات پوستی یا علائم چشمی بیماری ایدیوپاتیک روده را مطرح میکند.
اسهال اسمزی به هردلیلی باشد در حالت ناشتا بهتر می شود .
در اسهال های آبکی ، کاهش وزن نامعمول است مگر در بیماران مبتلا به تومور های پیشرفته نوروآندوکرین که با تظاهرات سیستمیک ویژه ای مثل برافروختگی صورت مشخص می شود.
یک شرح حال ومعاینه بدنی کامل ، اولین گاههای اساسی در ارزیابی بیمار مبتلا به اسهال مزمن است . بعداز معاینه جسمانی از آزمایشهای معمول خون مانند شمارش گویچه های قرمز.اندازه های الکترولیت های سرم ، کلسیم، فسفات، آلبومین و... استفاده شود.
اسهال های التهابی ممکن است با افزایش تعداد گویچه های سفید، افزایش سرعت رسوب گویچه های قرمز خون یا هیپوآلبومینمی همراه باشد. علامت مشخصه اسهال های التهابی، وجود خون آشکار یا مخفی وگویچه های سفید در مدفوع است.
بررسی بیشتر شامل آندوسکوپی فوقانی یا کولونوسکوپی وبیوپسی تشخیصی است.آزمونهای متعددی برای بررسی بیمارمبتلا به اسهال اسمزی سودمند هستند. کاهش میزان آهن، فولات، ویتامین ب دوازده وویتامین د امکان سوء جذب را مطرح می کند.
زمانی که اسهال آبکی است ، اندازه گیری اسمولالیته مدفوع ممکن است برای افتراق اسهال اسمزی از اسهال ترشحی مفید باشد.
در اسهال های ساختگی بیماران اکثرا خانمهایی با اسهال آبکی مزمن شدید، درد شکم، تهوع واستفراغ، کاهش وزن ، ادم محیطی وضعف براثرهیپوکالمی هستند.(1.ص57-4)
درمان:
پیسیلیوم ودیگر عوامل آبدوست، با جذب آب، قوام وثبات مدفوع را افزایش می دهند . عوامل ضدمخدر مانند دی فنوکسیلات ولوپراماید، در اسهال ترشحی خفیف تا متوسط استفاده می شوند.
کلستیرامین ، داروی انتخابی در درمان اسهال ناشی از سوئجذب املاح صفراوی در ائلیوم است.(1)
چند نکته مهم:
داروهای ضد اسهال فقط باید با تجویز پزشک مصرف شود و به هیچ عنوان دارو هایی که برای بزرگسالان مصرف می شود به کودکان داده نشود.
مصرف نبات داغ یا آب قند حالت اسهال را تشدید می کند به خصوص در مواردی که اسهال عفونی است حتی مصرف نوشابه نیز خطر ناک است چون قند موجوددراین مواد باعث رشد عامل اسهال می شود.
3.بهترین ماده غذایی مصرف ماست (مخصوصاً ترش مزه به علت اسیدلاکتیک موجوددر آن) وکته وهمچنین لعاب برنج فرنی، ودوغ می باشد وبه طور کلی برای بزرگسالان ممنوعیت ماده خاص وجود ندارد. در مصرف مواد غذایی بهتر است که تعداد دفعات غذارا افزایش داده اما حجم آن را کم نماید. همچنین مایعات بیشتر ازحدعادی استفاده شود.
اسهال در کودکان:
اسهال در کودکان بیماری خطرناکی است ویکی از عوامل مهم مرگ ومیر کودکان زیر 5سال می باشد مهمترین علیت ناشی از مرگ ومیر اسهال از دست دادن اب واملاح بدن است. اسهال همچنین یکی از عوامل مهم تأ خیر رشدجسمی درکودکان ، سوء تغذیه ومستعد شدن در بربر بیماری هااست.
شیر خواری که فقط از شیر مادر تغذیه می‌شود، مدفوع نرمتر از حد عادی دارد و ممکن است روزانه ، چندین بار مدفوع نرم و نیمه آبکی دفع نماید که طبیعی است . در این شیر خواران ،اسهال به افزایش تعداد دفعات دفع و آبکی بودن مدفوع ،بطوری که با دیگر مواقع فرق داشته باشد ، گفته می‌شود .(7)
چطور مي توانم بفهمم كه كودك دچار اسهال شده است؟
اگر مدفوع كودك گاه و بيگاه شل باشد نگراني ندارد ولي اگر حركات روده كودك ناگهان تغيير كند – يعني بيشتر از حد طبيعي دفع مدفوع داشته باشد و مدفوع شل تر و آبكي تر باشد – او به اسهال مبتلا شده است.
ممكن است نوزاد حدود 10 بار در روز دفع مدفوع داشته باشد و كودكي كه بزرگتر است معمولا به مراتب كمتر و شايد چند بار در روز تا يك يا دو بار در هفته مدفوع كند. (به عبارت ديگر شما بايد حالت طبيعي فرزندتان را بشناسيد).
مدفوع طبيعي در نوزادي كه با شير مادر تغذيه مي شود و هنوز از مواد جامد استفاده نمي كند معمولا زرد رنگ است و قوامي نرم يا آبكي دارد كه در آن دَلَمه يا تكه هايي مثل شير بريده شده ديده مي شود. بسياري از والدين معتقدند كه اين نوع مدفوع اوليه بوئي شبيه به شير و كره دارد. از آنجا كه قوام و رنگ مدفوع بر حسب نوع تغذيه و يا آنچه در شير شما وجود دارد تغيير مي كند، معمولا اگر مشكلي وجود داشته باشد بيني شما هشدار خواهد داد! كودكي كه از شير خشك تغذيه مي كند معمولا يك بار يا بيشتر در روز دفع دارد و مدفوع او به رنگ زرد يا تيره است و قوامي شبيه به كره بادام زميني دارد. بوي آن ملايم اما كمي تندتر از موفوع نوزاد شيرمادرخواراست.
وقتي كودك مصرف جامدات را آغاز مي كند مدفوع او سفت تر مي شود و قوام آن بيشتر به نوع تغذيه وي بستگي خواهد داشت، همچنين بوي مدفوع از سابق بيشتر خواهد شد. اگر مدفوع كودكي كه از جامدات تغذيه مي كند مجددا آبكي شود ممكن است به اسهال دچار شده باشد، اسهال گاهي داراي بوي تعفن است.
موارد شديد اسهال حتي بي خيال ترين والدين را نيز نگران مي سازند. اغلب اوقات جاي نگراني نيست چراكه يك اسهال خفيف و بدون كاهش آب بدن، جان كودك را در مخاطره نمي افكند. اگر كودك بيماري ديگري ندارد و به اندازه كافي مايعات دريافت مي كند احتمالا اسهال در عرض چند روز بر طرف خواهد شد.
چه عواملي موجب اسهال در کودکان مي شوند؟
ممكن است اسهال در اثر عوامل ويروسي يا باكتري ايجاد شده باشد. ممكن است اسهال به علت عامل انگلي، مصرف يك دوره آنتي بيوتيك يا آلرژي نسبت به شير يا يك نوع ماده غذايي و در بچه هاي بزرگتر به علت نوشيدن بيش از حد آب ميوه ايجاد شود.
گاستر و انتريت:
گاستروانتريت كه اغلب به نام انفلوآنزاي روده اي نيز ناميده مي شود التهاب معده و روده است كه در كودكان خردسال و بزرگسالان اسهال ايجاد مي كند. اين بيماري شايع است؛ ويروسهاي متعددي مي توانند عامل آن باشند كه شايعترين آنها روتا ويروس ها هستند و تقريبا عامل اكثر اسهال هاي منجر به بستري شدن خردسالان مي باشند. اگر كودك شما دچار اسهال توام با كرامپ هاي شكمي، استفراغ و تب خفيف شده است احتمالا اسهال او نوعي گاستروانتريت است. بخاطر داشته باشيد كه اگر كودك به اندازه كافي غذا نمي خورد و مايعات نمي نوشد، احتمال دارد كه آب زيادي از دست بدهد.
عفونت باكتريائي:
اسهال شديد – با يا بدون استفراغ – همراه با كرامپ هاي شكمي، خون در مدفوع و تب ممكن است به علت ويروس يا يك نوع باكتري به نام اشرشياكولي و يا به علت سالمونلا باشد. بعضي از اين عفونت ها خود به خود درمان مي شوند ولي برخي ديگر نظير اسهال به علت اشريشياكولي كه در گوشت هاي نيمه پخته يافت مي شوند، ممكن است بسيار جدي باشند. بنابراين اگر كودك شما داراي اين علائم است او را نزد پزشك ببريد. پزشك او را معاينه مي كند و احتمالا كشت مدفوع در خواست خواهد كرد.
انگل ها:
عفونت هاي انگلي نيز مي توانند اسهال ايجاد كنند. نظير ژيارديازيس كه در اثر يك انگل ميكروسكوپي كه در روده زندگي مي كند بوجود مي آيد. انگل ها براحتي در جوامعي كه زندگي هاي دسته جمعي وجود دارد انتشار مي يابند و درمان آن شامل داروهاي خاصي است. رعايت بهداشت – نظير شستشوي مكرر دست ها پس از تعويض پوشك – بهترين راه پيشگيري از انتشار عفونت است.
آنتي بيوتيك ها:
اگر كودك شما در جريان مصرف يك دوره آنتي بيوتيك يا پس از آن به اسهال مبتلا شده است ممكن است اسهال او مربوط به دارو باشد. موضوع را با پزشك در ميان بگذاريد؛ شايد داروي ديگري را جايگزين آن كرده و داروئي نيز براي اسهال تجويز كند.
عوامل تغذيه اي:
مصرف زياد آب ميوه ( بخصوص آب ميوه هاي محتوي سوربيتول و مقادير زياد فروكتوز ) يا نوشيدن بيش از حد نوشيدني هاي شيرين وضعيت شكم كودك را به هم مي زند و موجب دفع بيش از حد مدفوع مي شود. قطع مصرف بايد مشكل را در عرض يك هفته بر طرف سازد. متخصصين توصيه مي كنند كه قبل از 6 ماهگي به كودك آب ميوه ندهيد و پس از آن هم بيش از 120 تا 160 سي سي در روز به او ندهيد. شير خشك هايي كه با ميزان ناصحيح آب مخلوط شده است نيز مي توانند موجب اسهال شوند بنابراين دقت كنيد كه هنگام آماده كردن شير ميزان آب مخلوط شده با شير خشك صحيح باشد.
آلرژي نسبت به شير:
آلرژي نسبت به شير نادر است ولي مي تواند باعث اسهال و گاهي استفراغ شود. اگر كودك شما به شير آلرژي دارد ممكن است علائم آن از چند دقيقه تا چند ساعت پس از شير خشك تهيه شده از شير گاو و يا غذاهاي حاوي فرآورده هاي لبني (پس از شروع مصرف غذاهاي جامد) ظاهر شود. اگر شما مشكوك هستيد كه اسهال كودك به شير مربوط است در اين باره با پزشك او مشورت كنيد.(6)
چگونه مي توان اسهال را درکودکان درمان كرد؟
اسهال مي تواند باعث كاهش آب بدن كودك شده وي را روانه بيمارستان كند. بنابراين اولين اقدام بايد دادن مايعات كافي به كودك باشد. با وجود آنكه اسهال اگر به درستي درمان شود به ندرت يك بيماري جدي محسوب مي شود، همزماني آن با استفراغ ممكن است اوضاع را خرابتر كند. بهترين راه اين است كه تغذيه وي را با شير خشك يا شير مادر ادامه دهيد. اگر كودك نمي تواند شير را در دستگاه گوارش نگه دارد با پزشك او تماس بگيريد. پزشك ممكن است محلول الكتروليت مخصوص كودكان (مثل ORS) تجويز كند كه بصورت پودر يا محلول در داروخانه ها موجودند و ممكن است با طعم هاي مختلف با بازار عرضه شوند.اكثر كودكان براحتي آنها را مي نوشند و تحمل گوارشي اين قبيل محلول ها معمولا بهتر از شير مادر يا شير خشك است.
از مصرف مايعات شيرين مانند آب قند و آب ميوه رقيق نشده بپرهيزيد؛ نوشيدني هايي كه حاوي قند فراوانند موجب جذب مايع به داخل روده ها و تشديد اسهال مي شوند. از مصرف خود سرانه و بدون تجويز داروهاي ضد اسهال نيز اجتناب كنيد.
اگر مصرف مواد غذايي جامد را قبل از ابتلا به اسهال شروع كرده ايد مي توانيد آن را ادامه دهيد. مصرف هر نوع مواد غذايي متشكل از كربو هيدرات هاي مركب نظير برنج، گندم، سيب زميني، نان و غلات كودكان و هم چنين مصرف گوشت بدون چربي، ماست، ميوه جات و سبزيجات بي ضرر است. (اگر كودك موقتا ميل به خوردن ندارد، تا وقتي آب بدن او كم نشده است نگران نباشيد؛ اشتها ظرف يك يا دو روز باز خواهد گشت).
مطالعات نشان داده اند كه كشت هاي باكتريائي زنده كه در ماست وجود دارد يكي از راه هاي بي خطر و مؤثر كاهش شدت و مدت اسهال است. اين يكي از راه هاي ساده درمان اسهال است بخصوص اگر كودك شما از طعم ماست لذت مي برد.
اگر كودك در هر نوبت اسهال احساس ناراحتي مي كند او را در آغوش بگيرد و سعي كنيد او را آرام سازيد. پس از هر بار اسهال او را خشك كنيد و به آرامي از كرم هاي مخصوص يا اكسيد دو زينك استفاده كنيد زيرا اسهال شل و آبكي پوست را تحريك مي كنند.(6)
پیشگیری:
۱ - تغذیه با شیر مادر مواد موجود در شیر مادر به مقاومت بدن در مقابل اسهال و سایر بیماریها کمک میکند.کودکی که در شش ماه اول زندگی ، فقط با شیر مادر تغذیه می‌شود ،کمتر به اسهال مبتلا می‌شود ودر صورت ابتلا شدت بیماری کمتر است . استفاده از شیشه ،سر پستانک و یا پستانک به دلیل احتمال آلودگی ، می‌تواند موجب بروز اسهال گردد . بنابراین اگر برای تغذیه کودک از شیر خشک یا شیر گاو استفاده می‌کنید، بهتر است بجای شیشه و سر پستانک ،از فنجان یا قاشق استفاده شود. در شش ماهه دوم زندگی کودک و پس از شروع غذای کمکی ،خطرابتلا به اسهال شدید ومرگ بر اثر اسهال را کاهش می‌دهد .
۲ - رعایت بهداشت در هنگام تهیه و خوراندن غذای کودک ـ قبل از تهیه غذاو قبل از غذا دادن به کودک ،دستهای خود را با آب و صابون بشویید. ـ غذای کودک را خوب بپزید و حتی الامکان غذای کودک را تازه تهیه کنید. غذای اضافی را در یخچال نگه داریدو قبل از مصرف ، آن را کاملا گرم نمایید . ـ برای تهیه غذا یا خوراندن آن ،از ظروف تمیز و بهداشتی استفاده کنید .
۳ - استفاده از توالت بهداشتی ورود میکروب موجود در مدفوع به دهان ، باعث اسهال می‌شود، بنابراین یکی از اقدامات برای پیشگیری از انتشار میکروب ، استفاده از توالت بهداشتی است . برخلاف باور عمومی ، مدفوع کودکان خردسال ، به مراتب آلوده تر از مدفوع بزرگسالان است ،لذا کودکان نیز باید از توالت‌های بهداشتی استفاده کنند . بعد از تمیز کردن کودکی که مدفوع کرده‌است و بعد از رفتن به توالت ،دستهای خود را کاملا با آب و صابون بشویید .
۴ - استفاده از آب آشامیدنی سالم استفاده از آب آلوده ، باعث اسهال می‌شود .خانواده‌هایی که از آب بهداشتی سالم استفاده میکنند کمتر دچار بیماری می‌شوند. آب لوله کشی سالمترین آب آشامیدنی است .در صورتی که به آب آشامیدنی دسترسی ندارید، می‌توانید با جوشاندن آباز ابتلا به اسهال پیشگیری کنید .
۵ - دفع صحیح زباله میکروبها توسط مگس پخش می‌شوند.پس مانده‌های غذا ،اشغال،میوه و سبزی‌های مانده محیط مناسبی برای تجمع مگس‌ها هستند. زباله‌های خانگی را باید در پلاستیک مخصوص زباله جمع آوری و حمل کرد .
۶ - ایمن سازی کودک علیه سرخک اسهال واسهال خونی در کودکان مبتلا به سرخک و آنهایی که در طی چهار هفته گذشته سرخک داشته‌اند ،شایعتر و شدیدتر است .
۷ - تغذیه مناسب سوء تغذیه کودک ،وی را مستعد ابتلاء به اسهال می‌نمایدو همچنین شدت و مدت اسهال در این کودکان بیشتر است . ضمنا توجه به وضعیت تغذیه کودک در دوران ابتلا به اسهال ،می تواند از شدت بیماری بکاهدو بهبود وی را تسریع نماید. این تصور که باید تغذیه در جریان اسهال کاهش یابد ویا قطع شود ، کاملا نادرست است .(7)
چه موقع بايد به پزشك مراجعه كرد؟
اگر كودك كوچكتر از سه ماهه به اسهال مبتلا شود بايد به پزشك مراجعه كنيد. در كودكان بيش از سه ماه در صورت پيدايش يكي از علائم زير همراه با اسهال حتما به پزشك مراجعه كنيد:
• استفراغ
• علائم كاهش آب بدن نظير خشكي دهان و عدم خيس كردن پوشك به مدت 6 تا 8 ساعت يا بيشتر
• وجود خون در مدفوع يا مدفوع سياه
• تب شديد (بيش از 3/38 درجه سانتيگراد براي كودكان بين 3 تا 6 ماهه و 4/39 درجه سانتيگراد براي كودكان بيش از 6 ماه)
• بي اشتهايي (6)
چگونه مي توان از وخيم شدن حال كودك هنگام اسهال جلوگيري كرد؟
بر حسب علت اسهال پيشنهادات بالا را بكار گيريد. مثلا در اسهال هاي عفوني شستشوي مكرر دست ها بهترين راه دفاعي است. ميكروارگانيسم هايي كه موجب اسهال مي شوند براحتي از دست به دهان مي رسند ( كودك شما مي تواند از به دهان بردن انگشتان پس از لمس اسباب بازي يا ساير اشيا كه قبلا به مدفوع آلوده كودك ديگري آغشته شده بودند دچار اسهال شود). بنابراين دستها را بعد از تماس با پوشك يا بردن كودك به دستشوئي به طور كامل حداقل به مدت 15 ثانيه با صابون بشوئيد. (نيازي به صابون ضد باكتريايي نيست). ميوه جات و سبزيجات را نيز قبل از مصرف به طور كامل بشوئيد زيرا باكتري هاي مضر مي توانند از اين راه نيز انتقال يابند.(6)
سه قانون اصلی مراقبت از کودک مبتلا به اسهال در منزل:
اگر کودک شما دچار اسهال گردید ،برای بهبود سریعتر وی و پیشگیری از کمبود آب و املاح ، اقدامات زیر را انجام دهید :
۱ ) برای پیشگیری از کم آبی به کودک بیشتر از قبل مایعات بنوشانید . کودک مبتلا به اسهال ، برای جبران مایعاتی که از طریق مدفوع اسهالی و نیز استفراغ از دست می‌دهد، نیازمند مایعات بیشتری است .اگر سن کودک شما زیر شش ماه است و فقط از شیر مادر تغذیه میکند، افزایش دفعات تغذیه با شیر مادر می‌تواند آب دفع شده از بدن را جبران نماید .
اگر سن کودک بالای شش ماه است و تغذیه کمکی او را شروع کرده‌اید ،از مایعاتی نظیر لعاب برنج ، سوپ ، دوغ ، آر اس، استفاده نمایید. افزایش دفعات شیر دهی در اطن سن نیز می‌تواند کمبود آب بدن را جبران نماید. در صورتی که امکان دادن سایر مایعات در منزل نیست، از آب جوشیده شده استفاده نمایید .
استفاده از آب شیرین نظیر آب میوه‌های صنعتی ،چای خیلی شیرین و نوشابه‌های گاز دار اسهال را تشدید میکند .
۲ ) به کودک مقدار زیادی غذای مقوی ، برای پیَشگیری از سوء تغذیه بدهید کودکی که در هنگام اسهال از غذا محروم می‌گردد، به سوء تغذیه دچار و اسهال وی شدیدتر و طولانی تر می‌شود .دادن مواد غذایی به کودک در هنگام اسهال ، به کم شدن اسهال او کمک میکند و وی را در مقابل اسهال ، مقاوم می‌نماید.
در کودک زیر ۶ماه که با شیر مادر تغذیه می‌شود،افزایش دفعات شیردهی ،علاوه بر تامین آب لازم،غذای مورد نیاز وی را نیز تامین میکند.
در تغذیه کودک بالای ۶ ماه ، با توجه به سن کودک می‌توان از مواد غذایی مختلف نظیر سبزی‌ها ،حبوبات و غلات ، گوشت یا ماهی ،تخم مرغ ولبنیات استفاده کرد.
۳ ) در صورت بروز علائم خطر در کودک ،وی را سریعا به مرکز بهداشتی درمانی ببرید
۱ - غذای کودک راخوب بپزید تا کاملا له وپخته شود زیرا این نوع غذارا ،کودک مبتلا به اسهال ،آسانتر هضم میکند .
۲ - غذاهای پر حجم مثل میوه‌های پوست نکرده یا میوه‌های سفت وسخت ونیز دانه‌های حبوبات که دیر هضم هستند نباید به کودک داده شوند .
۳ - کودک را به خوردن غذا تشویق نمائید.
۴ - دفعات تغذیه کودک را ،درروز افزایش دهید(۶باردرروز)ولی حجم غذای هروعده را کم کنید .به این ترتیب ،کودک به راحتی می‌تواند غذای مصرفی را هضم وجذب نماید. برخی از کودکان دراین زمان بی اشتها می‌شوند وبرای خوردن ،حوصله مادر وابتکار وی لازم است .
۵ - برای افزایش انرژی غذای کودک،یک یا دو قاشق چای خوری روغن ،به هروعده غذای وی اضافه نمایید .
۶ - سوپهای خیلی رقیق ،جای غذای کودک را نمی‌گیرندوفقط برای رفع کمبود مایعات ، قابل مصرف می‌باشند.(7)
علائم خطر در زمان ابتلاء به اسهال:
اگراسهال کودک در مدت ۳ روز بهبود نیافت ویا یکی از نشانه‌های:
۱ - مدفوع خیلی آبکی
۲ - استفراغ مکرر
۳ - تشنگی شدید
۴ - بی میلی به خوردن ونوشیدن
۵ - تب
۶ - مدفوع همراه با خون بروز کرد ،وی را هرچه سریعتر نزد کارکنان بهداشتی یا پزشک ببرید.(7)
طرز تهیه محلول ُا .آر .اس:
ـ برای تهیه محلول ُا .آر .اس اقدامات زیر را انجام دهید :
• دستهای خود را با آب وصابون بشوئید .
• یک بسته پودر رادر ظرف تمیز بریزید
• یک لیتر آب آشامیدنی (چهارلیوان ۲۵۰ سی سی) راداخل ظرف بریزید وبا پودر ،مخلوط کنید تا کاملا حل شود .
بهتر است اول آب را بجوشانید وبگذارید سرد شود.اما اگر این امر امکان نداشت ،ازآب آشامیدنی تمیز استفاده کنید .
• هرروز باید محلول ُا .آر .اس تازه درظرف تمیز تهیه کرده و آن رادر یخچال ،خنک نگاه داشت وبه تدریج به کودک خوراند.هر مقدار محلولی که ازروز پیش باقی مانده ،باید دورریخته شود .
• اگر کودکی در هنگام خوردن محلول ُا .آر .اس ،شروع به استفراغ کند ،ده دقیقه صبر کنید و سپس محلول را به آهستگی به اوبدهید .به یاد داشته باشید که دادن محلول ُا .آر .اس به طور مرتب وبه مقدار کم (هریک تا دودقیقه یک قاشق چای خوری ) دارای اهمیت است .
محلول ُا .آر .اس ،اسهال رامتوقف نمی‌کند اما کودک را قوی نگاه می‌دارد تا آنکه اسهال درعرض چند روز ،از بین برود . تغذیه پس از بهبود اسهال : * تغذیه در تمام مدت ابتلابه انواع اسهال ،باید باحداکثر امکان ادامه یابد ودردوره نقاهت (پس از بهبود بیماری )نیز باید برای جلوگیری از اثرات نامطلوب آن ، افزایش یابد . پس از قطع اسهال ، حداقل به مدت دو هفته ، یک یا دو وعده غذای بیشتر از معمول (با استفاده از همان غذاهای زمان اسهال که از نظر غذایی غنی هستند )به کودک خورانده شود.(7)
نكات پرستاري:
مدفوع نوزاد و شيرخوار قوام شل داشته كه علت آن عبور سريع غذا از سيستم گوارشي مي باشد . همزمان با تكامل سيستم گوارش ، مدفوع نيز تدريجا ظاهري مثل فرد بالغ پيدا مي كند
نوزادان اكثرا چربيهاي موجود درشير انسان را جذب مي كنند ولي در جذب چربي مربوط به شير گاو دچار اشكال مي شوند .
اسهال با آبكي بودن يا افزايش تعداد دفعات مدفوع نسبت به مدفوع طبيعي مشخص مي شود . مدفوع در شيرخواراني كه از پستان مادر تعذيه مي شوند ممكن است چند بار در روز باشد در حاليكه تعذيه با شيرخشك سبب مي شود روزانه و يا دو روز يكبار اجابت مزاج داشته باشند . پس دغعات اجابت مزاج با توجه به نوع تعذيه شيرخوار متفاوت است .
سه قانون درمان وجود دارد:روش درمانی جهت درمان اسهال نوزاد در منزل:
1) جهت پیشگیری از کم آبی به کودک بیشتر از همیشه مایعات بدهید:
_از مایعات توصیه شده استفاده کنید که عبارتند از محلول ORS، مایعات غذایی (مثل سوپ، لعاب برنج، دوغ و آب) . ORS را برای کودکانی که در جدول زیر توضیح داده شده است بکار ببرید. ( توجه کنید اگر کودک زیر6 ماه و قبلا غذا خورده است از ORS و آب بجای مایعات غذایی استفاده کنید).
_از این مایعات هرچقدر که کودک میخورد به او بدهید.برای مقدار ORS از مقادیر نشان داده شده در زیر استفاده کنید.
_دادن این مایعات را تا قطع اسهال ادامه دهید.
2)جهت پیشگیری از سوء تغذیه به کودک مقدار زیادی غذا بدهید:
_مرتبا شیر مادر بدهید.
_اگرشیر مادرخوار نیست شیرمعمولش را بدهید.
_اگر کودک 6 ماهه یا بزرگتراست و یا تاکنون غذا خورده است:
*غلا ت و یا سایر غذاهای نشاسته ای در صورت امکان با حبوبات، سبزیجات، گوشت و ماهی بدهید. به هر وعده یک قاشق مرباخوری پرروغن نباتی مایع اضافه کنید.
*آب میوه تازه یا موز له شده جهت رساندن پتاسیم بدهید.
*غذاهای تازه تهیه شده بدهید.غذا را خوب پخته و له کنید.
*کودک را به خوردن تشویق کنید حداقل 2 بار در روز.
*همین غذا را پس از قطع اسهال ادامه بدهید.یک وعده اضافی غذا تا دوهفته ادامه دهید.
3) کودک را به مرکز ببرید اگر درعرض سه روز بهتر نشده، اگر هریک از موارد زیر پیش آمد:
*خوردن و نوشیدن به سختی *خون در مدفوع
*تعداد دفعات زیاد اسهال آبکی *تب
*عطش فراوان *استفراغهای مکرر
اگر بایستی در منزل به کودک ORS داده شود مادر توجه کند که بازاء هربار اسهال بایستی چقدر ORS به او بخوراند.
توجه:
* در کودکان زیر 2 سال هر 1-2 دقیقه یک قاشق مرباخوری
* اگر کودک استفراغ کرد 10 دقیقه صبرکنید آهسته تر شروع کنید (بعنوان مثال یک قاشق هر 2-3 دقیقه)
*اگر اسهال پس از تمام شدن پاکتهای ORS ادامه یافت، از مایعات توضیح داده شده در بالا استفاده و مجددا به مرکز مراجعه کنید.
نظرات شما عزیزان:
????????: درمان اسهال نوزاد, اسهال نوزاد, اسهال در کودکان, اسهال کودکان, ,
